Dikkat Eksikliği Testi Değerlendirmesi
Dikkat Eksikliği Testi Değerlendirmesi
Dikkat Eksikliği Testi
Dikkatsizce hatalar yapar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Dikkatini sürdürmede zorluk çeker.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Aklı başka yerde gibidir.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Başladığı işi bitiremez.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Dağınık ve düzensizdir.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Uzun dikkat isteyen işleri sevmez.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Sık eşya kaybeder.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Dikkati kolayca dağılır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Günlük etkinliklerde unutkandır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Sürekli kıpır kıpırdır, oturduğu yerde kıpırdanır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Yerinde oturamaz, sürekli ayaktadır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Düz duvara tırmanırcasına hareketlidir.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Sakince oynamaz
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Sanki motor takılmış gibi hareket halindedir.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Çok konuşur.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Sorulan soru tamamlanmadan cevap verir.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Sırasını beklemede güçlük çeker.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Söz keser, herşeye karışır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Kontrolünü kolay kaybeder.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Erişkinlerle tartışır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Kurallara ve isteklere karşı çıkar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Başkalarını istiyerek rahatsız eder.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Kolayca başkalarını suçlar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Alıngandır, kolayca kızar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Kızgındır, çabuk küser.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Kincidir, intikam almak ister.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Kabadayılık eder.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Kavga-dövüş başlatır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Başkalarına taş, sopa vb. ile vurucu-kırıcıdır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
İnsanlara fiziksel olarak acımasız davranır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Hayvanlara fiziksel olarak acımasız davranır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Açıktan hırsızlık yapar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Başka birini cinsel eylem için zorlar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
İsteyerek yangın çıkarır.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Eşyalara istiyerek zarar verir.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Başkasının evine, arabasına zorla girer.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Bilerek yalan söyler.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Gizlice hırsızlık yapar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
13 yaş öncesinden beri yasağa rağmen evden kaçar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
Sebepsiz evden kaçar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
13 yaşından öncesinden beri okuldan kaçar.
Yok 0
Bazen 1
Sık 2
Çok sık 3
NOT: Toplam puan 20 ve üzeri ise bir psikiyatri merkezine başvurmalısınız.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, çocukluk
çağının en sık görülen psikiyatrik bozukluğudur. İlköğretim çağındaki
çocukların %3-5'inde görülür. Yani her 20-30 çocuktan birinde bu sorun vardır.
Konuyla ilgili sorunlarımızı İMGE Ruh Sağlığı ve Danışma Merkezi'nde uzman dr.
Özlem ERMAN yanıtladı.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu nedir?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, bireyin
yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri
ertelememe(impulsivite) ve dikkat sorunları ile kendini gösteren bir
psikiyatrik bozukluktur. Bu sorunun 3 temel belirtisi vardır:
Dikkat eksikliği,
Aşırı hareketlilik,
Dürtüsellik (impulsivite
Bir kişide dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun
varlığından söz edebilmek için bu belirtilerin 7 yaştan önce başlamış olması,
birden fazla ortamda görülüyor olması, sürekli olması ve kişinin günlük
yaşamını etkileyecek boyutta olması gerekir.
7 yaştan önce başlamış olmalı
Kalıcı ve sürekli olmalı (en az 6 aydır)
Birden fazla ortamda görülmeli(hem ev hem okul)
Dikkat Eksikliği
Dikkat eksikliği, dikkat süresinin ve yoğunluğunun
bireyin yaşına göre olması gerekenden az olmasıdır. Bu sorunu taşıyan kişiler
belirli bir noktaya odaklanmakta güçlük çekerler ya da dikkatleri kolayca
dağılır, dağınık ve unutkandırlar, sık sık eşya kaybederler.
Dikkat eksikliğinde sorun dikkat edememek değil,
belirli bir noktaya odaklanmamasıdır. Bu tür bireyler aynı anda tüm uyaranlara
birden dikkat ederler ve bu nedenle belirli bir işle uğraşırken başka bir
uyaran kalaylıkla dikkatin dağılmasına neden olur. O anda uğraştıkları işi
bırakıp bir başka işe yönelebilirler.
Dikkat süresi yoğunluğu her yaşta farklıdır. 5-6
yaşlarındaki bir çocuk için normal kabul edilebilecek dikkat süresi 12
yaşındaki bir çocuk için kısadır. Bu nedenle her bireyin kendi yaş dilimi
içinde değerlendirilmelidir.
Uyarana ve çevreye ait bazı faktörle, dikkat süresi ve
yoğunluğunu etkiler. Ödev başında 10 dk'dan fazla oturamayan bir çocuk
bilgisayar başında saatlerce oyun oynayabilir ya da sevdiği bir tv programını
izleyebilir, bu onda dikkat eksikliği olmadığını göstermez.dikkat eksikliği
olan bir birey için dikkatin bir noktaya odaklanması ve sürdürülmesi kalabalık,
gürültülü ortamlarda daha da zor olur. Bununla birlikte bire bir ilişkilerde,
sakin ortamlarda ve ilgisini çeken bir konuda daha uzun süre odaklanabilir.
Aşırı Hareketlilik
Aşırı hareketlilik (hiperaktivite) bireyin yaşından ve
gelişim düzeyinden beklenmeyecek düzeyde hareketli olmasıdır. Aşırı hareketli
olan kişiler uzun süre yerinde oturamazlar; otururken elleri ayakları kıpır
kıpırdır, çoğu zaman hareket halindedirler, çok konuşurlar.
Dürtüsellik (impulsivite)
Dürtüsellik genel olarak bireyin kendini kontrol
edebilmesinde sorun olmasıdır. Bu tür bireyler yapacakları şeyin sonucunu
düşünmezler, akıllarına geleni hemen yaparlar ya da hemen söylerler. Acelecilik,
istekleri erteleyememe, söz kesme, sıra bekleyememe gibi özellikleri olan
kişilerde bu sorunun olduğu düşünülür.
Bu tanıyı alan kişilerde bu belirtilerin tümünün
olması gerekir mi?
Gerekmez. Bir kişide sadece dikkat sorunları ya da
sadece aşırı hareketlilik-dürtüsellik belirtileri görülebilir. Dikkat eksikliği
hiperaktivite bozukluğunun 3 farklı tipi vardır. Kişide olan belirtilerin
türüne göre bu tiplerde hangisine girdiğine karar verilir.
DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP
Dikkat eksikliği belirtileri ön plandadır, aşırı
hareketlilik ve dürtüsellik ya yoktur ya da tanı alacak kadar şiddetli
değildir.
AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP
Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirgin olarak
vardır, dikkat eksikliği belirtileri vardır, ancak tanı alacak kadar şiddetli
değildir.
BİRLEŞMİŞ TİP
Hem dikkat eksikliği hem de aşırı hareketlilik ve
dürtüsellik belirtileri tanı alacak kadar şiddetlidir.
Not: En sık olarak görülen tip birleşik tiptir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda başka ne gibi
belirtiler görülebilir?
DEBH'nda temel belirtiler içinde yer almayan, ama bu
bozukluğun tanısını almış olan bireylerin çoğunda siklıkla görülen bazı
belirtiler vardır. Bunlar DEBH'na eşlik eden bozukluklar oarak tanımlanır. Tanı
için bu belirtilerin görülmesi şart değildir, ancak bunların var olması tanıyı
destekler.
Eşlik eden belirtiler şu başlıklar altında
toplanabilir.
Dağınıklık, düzensizlik
Saldırgan davranışlar
Sosyal ilişkilerde sorunlar
Düşük benlik kaygısı
Dalgınlık, hayal kurma
Sakarlık, koordinasyon güçlükleri
Tutarsızlık
Bellek sorunları
Dağınıklık
Dikkat eksikliği olan bireylerde dağınıklık en sık
görülen belirtilerden biridir. Aile ve öğretmenler dağınıklığı şu cümlelerle
ifade ederler:
"Odası darmadağınık"
"Sürekli bir şeylerini kaybeder"
"Üstü başı dağınıktır"
"Bir kalem çıkarır, kağıt ararken kalemi
kaybeder,yeni bir kalem arar, bir tür başlayamaz"
"Defterleri çok düzensiz"
"Sırasının üstü karmakarışık"
Dalgınlık:
"Kendisi sınıfta ama aklı nerde bilmiyorum"
"Derste neredeyse uyuyacakmış gibi oluyor"
"Atari oynadığı zamanlar dışında sanki yarı
uykuda gibi"
"Bazen saatlerce ödev başında hiç bir şey
yapmadan duruyor"
Tutarsızlık:
"Bir anı bir anına uymuyor"
"Çok keyifli iken birden öfkeleniyor"
"Başarısı çok değişken, aynı dersin sınavlarında
bile bir iyi bir kötü not alıyor"
"Bir gün ödevlerini tam getirir bir gün hiç
birini yapmadan gelebilir"
"Ondan ne bekleyeceğimi bilemiyorum"
"Ne zaman ne yapacağı belli olmuyor"
Koordinasyon Sorunları:
DEBH olan bireylerin bazılarında koordinasyon ;(denge)
sorunları olabilir.
"Çok sakar"
"Yürürken kapılara eşyalara çarpar"
"Koşarken ayakları birbirine dolanıyor"
"Yemek yerken o kadar döküp saçıyor ki birlikte
yemek yiyemez olduk"
"O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde yara
izi olmayan yer kalmadı"
Ayakkabı, kravat bağlamayı öğrenemiyor"
Bellek Sorunları:
Dikkat eksikliği bellek bozukluğuna neden olmaz,ancak
aile ve öğretmenler sıkılıkla dikkat eksikliği olan çocuğun unutkanlığından
yakınırlar. Burada asıl sorun söylenen şeyi,n o sırada dikkat alanına girmediği
için öğrenilmemesi. Dikkat eksikliği olan bir birey, o anda kendisine söylenene
ya da çalıştığı şeye dikkatini verebildiyse öğrenebilir ve daha sonra unutmaz.
Hatta ilgi alanına giren konulardaki şeyleri daha iyi öğrenebilir. Bir anne bu
sorunu şöyle tanımlamıştır:
"Belleği iyi mi kötü mü anlayamadık, bazı şeyleri
çok iyi hatırlıyor, ama bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor." Bu sorun
özellikle çocuklardan bir şey yapmaları istendiğinde yaşanır ve şöyle tarif
edilir. "Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor" ,
"mutfağa gittiğinde ne alacağını unutmuş oluyor" , "okula
getirmesini istediğim şeyleri mutlaka yazılı olarak vermem gerekiyor" ,
"akşam öğrettiklerimi sabah unutuyor" , "eşyalarını nereye
koyduğunu hatırlamıyor, mutfaktan oyuncak topluyoruz".
Sosyal İlişki Sorunları:
DEBH olan çocukların önemli bir bölümünde sosyal
ilişkilerde sorunlar yaşanır. Bu sorunlar çocuğun çevreyle ilişkilerini bozacak
düzeyde olabilir.
"Arkadaş ile ilişki çok dengesiz"
Arkadaş partilerine çağrılmıyor"
"Grup etkinliklerine kimse onu katmak
istemiyor"
"Sınıfta kimse onun yanında oturmak
istemiyor"
"Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor"
"Yaşına uygun davranışlar göstermiyor"
"Nerde nasıl davranacağını bilmiyor"
Saldırgan Davranışlar:
Saldırganlık DEBH 'nun temel belirtilerinden biri
değildir. Bununla birlikte bu kişiler akıllarına geleni, sonucunu düşünmeden
yaptıklarından zaman zaman
çevrelerine zarar verici davranışlarda bulunabilirler,
ancak olaydan hemen sonra pişman olurlar.
"Sinirlendiğinde gözü bir şey görmez, çevresine
zarar verebilir "
"O kadar çok disiplin cezası aldı ki, bundan
hoşlandığını düşünmeye başladım"
"Sık sık arkadaşları ile kavga dövüş ediyor"
"Eşyalara zarar veriyor"
"Her fırsatta kardeşine vuruyor"
Düşük Benlik Saygısı:
Yukarıdaki belirtilerin çoğu nedeniyle sürekli olarak
çevrelerinden olumsuz bir benlik imajı geliştirir, kendine güveni azalır
kendini beğenmez ya da kendini kötü biri olarak kabul eder. Aileler bunu şu
cümlelerle ifade ederler:
"Kendine güvenmiyor"
"Kendinden küçüklerle oynamayı tercih
ediyor"
"Kimsenin onunla arkadaş olmak istemediğini
düşünüyor"
"Başarısız olduğunda hemen vazgeçiyor,
uğraşmıyor"
"Kötü çocuk odlunu söylüyor"
"Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu"
toplumda sık görülen bir sorun mudur?
Bu sorun çocukluk çağının en sık görülen psikiyatrik
bozukluğudur. İlköğretim çağındaki çocukların %3-5 'inde görülür. Yani her
20-30 çocuktan birinde bu sorun vardır.
İlkokul çağındaki çocukların %3-5 'inde, yani her
20-30 çocuktan birinde görülüyor.
Erkelerde kızlara göre 3-4 kat daha fazla görülür.
Çocuklarında DEBH bozukluğu olanların %80'i
ergenlikte, %30-65'i erişkinlikte de belirtirli taşırlar.
Erişkinler arasında %1-2 sıklıkta görüldüğü
bildiriliyor.
"Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu"
nun nedenleri nelerdir?
Nedeni kesin olarak bilinmiyor. Sorunlu olduğu
düşünülen bazı etkenler var:
Katılım, genetik nedenler
Çevresel etkenler
Kalıtım:
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu kalıtsal bir
bozukluktur, yani anne yada babadan çocuğa geçen bazı genlerle taşınır. Bugün
için belirlenmiş tek bir gen yoktur, birden fazla genin bu soruna yol açtığı
düşünülmektedir. Bu tanıyı alan çocukların anne babalarında benzer belirtiler
olma olasılığı 2-8 kat fazladır. Kardeşlerde ise aynı tanıyı alma riski normal
çocukların kardeşlerine göre 2-3 kat fazladır. Tek yumurta ikizlerinde ise
ikizlerden biri bu tanıyı alıyorsa, diğeri de %80-90 ihtimalle bu tanıyı
alacaktır.
Çevresel Nedenler:
Çevresel nedenler direkt olarak DEBH 'a neden olamaz.
Sadece genetik olarak yatkınlığı olan bireylerde hastalığı ortaya çıkma riski
arttırılır.
Doğum öncesi (gebelikte hastalanma, alkol, sigara,
ilaç kullanımı)
Doğum sırasında (erken doğum, doğum komplikasyonları )
Doğum sonrası (bazı hastalıklar, kurşun gibi maddelere
maruz kalma vb.)
Sonuç olarak dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
anne ya da babadan alınan genlerin çeşitli çevresel etmenlerle etkileşimi
sonucunda beyin yapı ve işlevlerinde meydana gelen bazı farklılıklar nedeniyle
ortaya çıkar. Özellikle beyindeki dikkat ve davranış kontrolünde sorumlu olan
bölgeler yeterince etkin çalışamaz. Yapılan araştırmalarda bu bölgelerin
yeterince kanlanmadığı ve glikoz tüketiminin yetersiz olduğu bulunmuştur.
"Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu"
nun zeka ile ilgisi var mıdır?
Bu sorunun zeka ile ilgisi yoktur. Toplumda yaygın
olarak çok zeki olan çocukların hiperaktif olduklarına inanılmaktadır. Oysa bu
doğru değildir. Hiperaktif çocukların çoğu normal zekaya sahiptirler. Ayrıca
zeka sorunu olan ve aynı zamanda hiperaktivitesi olan çocuklar da vardır.
''Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu''kişinin
yaşamını nasıl etkiler''?
Bu sorunu taşıyan çocuklar okulda dersi yeterince
dikkatli dinleyemezler; sınavlarda dikkatsizce hatalar nedeniyle bildiklerini
de yanlış yapabilirler; evde ders çalışmaları dikkatin kolayca dağılması
nedeniyle verimli olmaz. Sonuç olarak normal bir gelişim düzeyi ve zekâya sahip
olmalarına karşın okul başarıları kapasitelerine oranla düşük olur. Dürtüsellik
nedeniyle aile, arkadaş ve öğretmenleriyle ilişkilerinde sorunlar yaşarlar.
Zaman içinde sürekli eleştiri ve olumsuz uyarılar almaları nedeniyle benlik
saygıları düşer. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu bebeklikten
erişkinliğe kadar yaşamın her alanında olumsuz etkileri olan önemli, ama
tedavisi olan bir bozukluktur.
''Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu''büyüdükçe
geçer mi?:
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu erken
çocukluk döneminde başlayıp yaşam boyu devam edebilen bir bozukluktur,
büyüdükçe iyileşmek söz konusu değildir. Bu tanıyı almış olan bireylerin %80'
inde ergenlikte de belirtiler devam eder. %30-65' i erişkinlikte de bu tanıyı
alırlar. Temel belirtiler aynı olmakla birlikte her yaş döneminde farklı bir
görünüm vardır.
.Özellikle aşırı hareketlilik ve dürtüsellik
belirtileri zaman içinde azalır.
.Dikkat eksikliği yaşam boyu devam eder.
.Yaş ilerledikçe başka sorunlar eşlik etmeye başlar.
''Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu'' nun
tanısı nasıl konulur?
Bu sorunun tanısı için önce aileden çocuğun detaylı
gelişim öyküsü ve davranışlarıyla ilgili bilgiler alınır. Ayrıca aileden tanı
için kullanılan bazı ölçekleri doldurması istenir. Çocuk bireysel olarak
muayene edilir, dikkat ve diğer becerileri değerlendiren testler yapılır.
Bunların dışında çocuk okula gidiyorsa öğretmenlerinden davranışları ve
akademik durumu hakkında bilgiler alınır. Öğretmenlerinde doldurduğu bazı ölçekler
vardır. Sonuç olarak aile, öğretmen ve hekimin değerlendirilmeli
birleştirilerek bu tanıya ulaşılır. Tüm bu değerlendirmeler dışında kesin tanı
için uygulanabilecek bir laboratuar ya da görüntüleme yöntemi yoktur. Beyin EEG
haritalama yöntemi gibi bazı yöntemler henüz kesin tanıya ulaştıracak kadar
güvenilir değildirler. Önemli olan çocuğun klinik olarak bu tanıyı alıp
almadığıdır.
Anne baba ve öğretmen eğitimi nedir, nasıl uygulanır?
Bu eğitim anne, baba ve öğretmenlere;
. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu hakkında
ayrıntılı bilgi vermek, bu bilgilerin çocuğu daha iyi anlama ve uygun ilişki
kurabilmesini sağlamak,
. Çocuğun uyumsuz davranışlarla baş edebilmeyi
sağlayacak belirli davranışçı teknikleri öğrenmek;
. DEHB olan birey için evde ve okulda uygun bir çevre
oluşumunu sağlamak,
. Anne baba ve öğretmenlerin ortak bir dil ile
işbirliği yapabilmelerini sağlamak amacıyla uygulanır.
Bu tanıyı almış olan tüm çocukların anne babalarının
alması gereken bir eğitimdir. Bu eğitimi almak isteyen anne babalar ilgili
derneklere başvurarak bilgi alabilirler.
Anne babalar ve öğretmenler ne yapmalı ve nasıl
davranmalıdırlar?
. Öncelikle uygun tanı ve tedavi için bir çocuk ruh
sağlığı uzmanına başvurup, hekim ile işbirliği yapmalıdır. Bu sorun evde anne
babanın ya da okulda öğretmenin uygulayacağı disiplin yöntemleriyle
çözülebilecek bir sorun değildir
. Çocukla iletişim kurarken mutlaka göz teması kurun
dinlediğinden emin olun, söylediklerinizi tekrarlatın.
. Evde ve okulda açık net kurallar koyun ve sınırları
oluşturun.
. Çocuğun güçlü ve zayıf yanlarını belirleyin kendine
güvenebilmesi ve benlik saygısının artması için bu çok önemlidir.
. Olumlu davranışları övgü, sevgi ve ödülle
destekleyin.
. Olumsuz davranışların doğal sonuçlarını yaşamlarına
izin verin.
. Kurallar ve sınırlar bozulduklarında uygun cezalar
verin.
. Eleştiriden çok övgüyü kullanın. Özellikle başka
çocuklar içinde eleştirmekten kaçının.
. Çocuğunuzla her gün en az yarım saat ''özel zaman''
uygulaması yapın.
. Ev dışında sosyal ve sportif etkinliklere
katılmasını destekleyin.